Avraam Berman - Boşanma və əmlak bölgüsü: məhkəmələrdə gizli ədalətsizliklər

Boşanma təkcə emosional sarsıntı deyil, həm də ciddi hüquqi mübarizədir. Ən kəskin mübahisələr isə, adətən, ortaq əmlakın bölgüsü zamanı yaranır. Cəmiyyətimizdə geniş yayılmış stereotip budur ki, boşandıqda kişilər daha çox itirir, qadınlar isə qorunur. Lakin məhkəmə təcrübəsi göstərir ki, risklər hər iki tərəf üçün eynidir: qadın da, kişi də qanunun incəliklərini bilmədikdə, bir günün içində evsiz, paysız qala bilər.

Azərbaycan Respublikası Ailə Məcəlləsinə əsasən, nikah dövründə əldə edilmiş əmlak ümumi birgə mülkiyyət hesab olunur və boşanma zamanı, adətən, bərabər payla bölünməlidir. Amma praktikada bu qayda çox zaman pozulur. Bir tərəf əmlakı digərinin adından gizlətməyə, ya da sənədləri öz xeyrinə tərtib etməyə çalışır. Digər tərəfdən, bəzi hakimlər də arqumentləri diqqətlə araşdırmaq əvəzinə, formallıqlarla kifayətlənirlər. Nəticədə isə qanunun təmin etməli olduğu ədalət, təəssüf ki, hər zaman özünü göstərmir.

Ən çox rast gəlinən problemlərdən biri – nikah dövründə alınmış mənzillərin, avtomobillərin və biznes paylarının bir tərəfin adına rəsmiləşdirilməsi, digər tərəfin isə hüquqsuz qalmasıdır. Qadınlar tez-tez illərlə ailəyə sərf etdikləri zəhmətin maddi qarşılığını görə bilmirlər. Amma kişilər də eyni risklə üzləşirlər: məsələn, əmlak həyat yoldaşının adına rəsmiləşdirildikdə, onlar da öz paylarından məhrum ola bilirlər. Yəni qanun nəzəri baxımdan bərabərlik yaratsa da, praktikada hər kəs öz hüququnu sübut etmək məcburiyyətində qalır.

Bu, yalnız şəxsi faciə deyil, həm də sosial problemdir. Ailələrin dağılması onsuz da psixoloji travmadır, üstəlik, mülkiyyət məsələsində haqsızlıq əlavə olunanda bu, həm qadınların, həm də kişilərin həyatını alt-üst edir. Belə halların çoxluğu cəmiyyətin məhkəməyə və ədalətə olan inamını zədələyir.

Nə etmək olar? Əvvəla, nikah müqavilələrinin tətbiqi genişlənməlidir. Təəssüf ki, cəmiyyətimizdə buna hələ də şübhə ilə yanaşılır. Halbuki, nikah müqaviləsi tərəfləri gələcək mübahisələrdən qoruyur. İkincisi, məhkəmələr ailə işlərinə daha həssas yanaşmalı, hər bir tərəfin faktiki töhfəsini nəzərə almalıdır. Nəhayət, vətəndaşlar öz hüquqlarını bilməli və peşəkar hüquqi yardımdan çəkinməməlidirlər.

Ədalətli bölgü nə qadına, nə də kişiyə üstünlük verir. Onun məqsədi – illərlə qurulmuş birgə həyatın nəticələrini bərabər bölüşdürməkdir. Əks halda, boşanma insanları yeni həyata başlamaq əvəzinə, onları həm mənəvi, həm də maddi baxımdan uçuruma sürükləyir.

Avraam Berman

Azərbaycan Vəkillər Kollegiyasının üzvü, vəkil