Ən Çox Yol Verilən Hüquqi Səhvlər: Cinayət İşlərində Təcrübəli Vəkilin Tövsiyələri

Hər gün məhkəmə və istintaq praktikasında görürük ki, insanların böyük hissəsi hüquqi məsələlərdə “özüm həll edərəm” düşüncəsi ilə çıxış edir. Təəssüf ki, bu yanaşma çox zaman daha böyük problemə çevrilir. Aşağıdakı məsləhətlər real təcrübəyə əsaslanır və hər vətəndaş üçün aktualdır. Mövzu ilə bağlı suallarımıza Azərbaycan Vəkillər Kollegiyasının üzvü, vəkil Avraam Berman cavablandırıb.

Vəkil ilə geniş müsahibə

– Cinayət işləri üzrə vəkil kimi təcrübəniz genişdir. Bu mövzuda ən kritik nöqtə nədən başlayır?

— Mənim müşahidəmə görə, insanların çoxu hüquqi prosesə məlumatsız daxil olur. Cinayət işlərində ilk 24 saat ən həssas mərhələdir. Bu müddətdə edilən səhvlər bəzən illərlə davam edən hüquqi problemlərə çevrilir. İnsanlar prosesin necə işlədiyini bilmədikləri üçün emosional qərarlar verirlər – halbuki hüquq emosiyanın yox, faktların sahəsidir.

– Vətəndaşların ən çox yol verdiyi hüquqi səhvlər hansılardır?

— Ən geniş yayılan səhv vəkil olmadan ifadə verməkdir. İnsanlar düşünürlər ki, “mən günahsızam, hər şeyi danışsam yaxşı olar”. Amma hüquqi məsələlərdə təkcə həqiqəti demək kifayət etmir – onu düzgün hüquqi çərçivədə ifadə etmək lazımdır. İkinci böyük səhv sosial şəbəkədə emosional paylaşımlar etməkdir. Bəzən bir “status”, bir “komment” belə işin istiqamətini dəyişə bilir. Üçüncü səhv isə susmaq hüququnu düzgün tətbiq etməməkdir. Sükut heç də günahkarlıq əlaməti deyil – bu, müdafiə hüququnun əsas hissəsidir.

– Siz dediniz ki, vəkilsiz ifadə vermək təhlükəlidir. Bunun səbəbi nədir?

— Cinayət prosesi sadə sual-cavabdan ibarət deyil. Hər bir ifadə sonradan sübut kimi istifadə oluna bilər. Vətəndaş hüquqi terminlərin incəliklərini, ifadə formalarının məna yükünü bilmir. İfadə düzgün sənədləşdirilməyə də bilər. Bəzən insanlar bilmədən özlərinə zidd ifadələr verirlər və bu, istintaq orqanının işini asanlaşdırsa da, onların müdafiəsini çətinləşdirir. Vəkil orada ona görə var ki, proses balanslı olsun.

– Sosial şəbəkələr cinayət işlərinə necə təsir edir?

— Bu gün sosial şəbəkə həm sübut mənbəyidir, həm də manipulyasiya riski daşıyır. İnsanlar emosional vəziyyətdə özlərini müdafiə etmək üçün yazılar paylaşırlar. Bəzən özlərini haqlı göstərmək üçün məlumatlar açıqlayırlar. Amma istintaq orqanları bunu müşahidə edir, arxivləşdirir və həmin paylaşımlar ziddiyyət yaradır. Hətta silinmiş paylaşımlar belə bərpa edilə bilir. Mən hər zaman deyirəm: cinayət prosesi gedirsə, sosial şəbəkədə tam sükut ən doğru addımdır.

– İnsanlar cinayət prosesinin gedişində hansı başqa yanlış addımlar atırlar?

— Ən təhlükəli davranışlardan biri şahidlərə və ya zərərçəkənə təsir göstərmək cəhdidir. İnsanlar bunu mübahisə kimi görür, amma hüquqda bu, prosesə müdaxilə sayılır və ayrıca cinayət tərkibi yarada bilər. Digər yanlış addım “öz-özünü müdafiə etmək”dir. Hüquqi bilikləri olmayan vətəndaş hüquqi mübarizədə həm vaxt, həm də mövqe itirir. Bəzən insanlar sənədlərə qeyri-ciddi yanaşır: bildirişləri almır, iclaslara gecikir, materialları oxumadan imzalayırlar.

– Sizcə, insanları bu səhvlərdən hansı faktorlar qaynaqlayır?

— Birincisi, emosiyalar. İnsan özünü haqlı hesab edəndə düşünür ki, “mənim heç nədən qorxum yoxdur”. İkincisi, hüquqi savadsızlıq. Azərbaycanda əhalinin əksəriyyəti cinayət-prosessual qanunvericiliyin əsas prinsiplərini bilmir. Üçüncüsü, cəmiyyətdə hüquq-müdafiəyə gec müraciət mədəniyyəti var. İnsan problemi böyüdəndən sonra vəkil çağırır. Halbuki vəkilin rolu problemin böyüməsinə imkan verməməkdir.

– Bu kimi hallarda vəkilin rolu nədən ibarətdir?

— Vəkil yalnız məhkəmədə çıxış edən şəxs deyil. O, prosesi idarə edən, müştərini qoruyan, sübutları qiymətləndirən, hüquqi strategiya quran şəxsdir. Vəkil müştərinin emosiyalarını idarə edir, onu səhv addımlardan çəkindirir, real hüquqi vəziyyəti izah edir. Yəni vəkil hüquqi prosesdə həm müdafiəçi, həm analizçi, həm də psixoloji dayaq rolunu daşıyır.

– Müşahidələrinizə əsasən, insanlar özlərini bu risklərdən necə qoruya bilərlər?

— Birinci addım: hər hansı istintaq təmasında dərhal vəkilə müraciət etmək.

İkinci addım: ifadə verməzdən əvvəl hüquqi vəziyyəti tam başa düşmək.

Üçüncü addım: sosial şəbəkədə susmaq və heç nə paylaşmamaq.

Dördüncü addım: sənədləri oxumadan imzalamamaq.

Beşinci addım: emosional deyil, hüquqi davranmaq.

– Sonda vətəndaşlara əsas tövsiyəniz nədir?

— Cinayət işi ciddi məsələdir. “Mən günahsızam, heç nə olmaz” yanaşması insanı ən ağır vəziyyətə sala bilər. Hüquqi müdafiə əvvəlcədən başlanmalıdır, çünki sonradan düzəltmək çox vaxt daha çətin olur. Hər bir vətəndaş bilməlidir ki, hüquq bilik yox, peşəkarlıq tələb edir və bu sahədə ən böyük düzgün addım vaxtında peşəkar müdafiəyə müraciət etməkdir.

ajmedia.news