Avraam Berman - “Qanun deyir sus, sistem deyir danış: Azərbaycanda paradoks”

Qanunvericilik nəzəri cəhətdən vətəndaşın hüquqlarını qorumağa yönəlib, lakin praktikada sistem, icra orqanları və idarəçilik mexanizmləri bəzən bu hüquqlarla ziddiyyət təşkil edən davranışlar göstərir. Qanun susmaq, yəni prosedura əməl etmək, izahat verməmək və ya özünü müdafiə hüququnu istifadə etmək imkanı yaradır. Lakin real sistemdə vətəndaş çox vaxt “danışmağa”, izahat verməyə, etiraf etməyə və öz mövqeyini açıqlamağa məcbur edilir. Bu da bir paradoks yaradır.

Mövzü ilə bağlı mediamıza daxil olan bütün suallara Azərbaycan Respublikasının Vəkillər Kollegiyasının üzvü, vəkil Avraam Berman cavablandırıb. Müsahibəni təqdim edirik:

Sual 1: Azərbaycan qanunvericiliyi susma hüququnu necə təsbit edir?

Cavab: ifadə verməkdən imtina hüququ həm Konstitusiyada, həm də Cinayət-Prossesual Məcəllədə birmənalı qaydada təsbit olunub. Qanun deyir ki, şəxs özünü ittiham etməyə məcbur edilə bilməz. Bu həm hüquqi, həm də etik normadır — dövlətin insana verdiyi ən fundamental müdafiə mexanizmidir.

Sual 2: Bəs onda niyə real həyatda insanlar bu hüquqdan istifadə etmirlər?

Cavab: İnsan psixoloji həyacan görə bilər, “danış yoxsa vəziyyətin pisləşər” tipli eyhamlarla üzlə bilər. Hər şey kağız üzərində mükəmməl ola bilər, amma real mexanizm işləmirsə demək ki, susmaq hüququ var amma susmağa şərait yoxdur.

Sual 3: Vəkilin iştirakı olmadan alınan izahatların dəyəri nədir?

Cavab: Hesab edirəm ki, hüquqi dəyəri minimaldır. Amma təəssüf ki, praktikada belə ifadələr tez-tez “əsas sübut” kimi təqdim olunur. Bir çox hallarda vətəndaş özü deyir ki, “vəkilsiz ifadə verəcəyəm”. Bu da onun hüququdur. Şəxs könüllü şəkildə belə davranırsa, istintaq orqanı onu məcbur edə bilməz. Amma praktika göstərir ki, bu qərar çox vaxt tam məlumatlı seçim olmur. Adama yalnız “imzanı at, davam edək” deyilibsə, bu artıq könüllülük deyil — hüquqi savadsızlıqdan istifadədir. Yəni şəxsə susma hüququ, vəkilə çıxış hüququ, ifadənin nəticələri barədə aydın və başa düşülən formada izah olunmalıdır.

Sual 4: Susma hüququnun pozulması nəyə gətirir?

Cavab: Nəticələr? Əslində hamı bilir, amma demək istəmir. Mən deyim.

Birincisi, vəkilin iştirakı olmadan verilən ifadə çox vaxt kağız üzərində “könüllü” görünə bilər, amma realda insan nə etdiyini tam başa düşmür. Hüquqlar detallı izah edilmirsə, bu “könüllülük” ancaq formal ifadədir. Məhkəmədə isə bu cür ifadələr adətən öz sahibinin əleyhinə işləyir — ironikdir, amma özün danışdığın söz özünə qarşı çevrilir.

İkincisi, vəkil prosesə gec qoşulduqda müdafiə artıq yarı yolda başlayır. İstintaq öz işini görüb bitirir, vəkil isə yalnız nəticələrin arxasınca qaçır. Bu, futbol oyununda 60-cı dəqiqədən sonra meydana buraxılan müdafiəçi kimidir — çox gec, çox şey artıq olub.

Üçüncüsü, bu pozuntu sonradan prosesə “bumeranq” kimi qayıdır. Apellyasiya, kassasiya, Avropa Məhkəməsi… Nə qədər çox hüquq pozulubsa, bir o qədər çox instansiya dövrü başlayır. Nəticədə sistem öz səhvini illərlə düzəltməyə çalışır, vətəndaş isə haqsız yerə illər itirir.

Dördüncüsü, ən təhlükəli tərəf budur: düzgün izah edilməmiş hüquqlar və vəkilsiz verilmiş ifadə çox vaxt istintaq üçün “əlverişli sübut”, amma müdafiə üçün “xroniki başağrısı” olur. Bu isə artıq hüququn prinsipləri ilə yox, sadəcə prosedurdan sui-istifadə ilə izah olunur.

Sonda belə bir reallıq yaranır: susma hüququ pozulduqda və ya vətəndaş hüquqlarının mahiyyətini anlamadan danışdıqda, proses ədalət axtarışından çox, “kim nəyi necə yazıb” yarışına çevrilir. Bu da, fikrimcə, cinayət prosesinin mahiyyətinə ziddir.

ajmedia.news