Avraam Berman - "Məhkəmədə sübutetmə və istintaq orqanlarının səlahiyyətlərinin sərhədləri"

Cinayət prosesinin əsas məqsədi ədalətin bərpa olunması, günahsız şəxsin məsuliyyətə cəlb edilməməsi və təqsirkarın qanun qarşısında cavab verməsidir. Bu məqsədə nail olunmasında sübutetmə institutunun və istintaq orqanlarının səlahiyyətlərinin düzgün müəyyənləşdirilməsi və tətbiqi mühüm rol oynayır. Hər bir cinayət işində həqiqətin müəyyənləşdirilməsi üçün qanuni qaydada toplanmış və məhkəmədə qiymətləndirilmiş sübutlar əsas götürülür.

Azərbaycan Vəkillər Kollegiyasının üzvü, vəkil Avraam Berman məhkəmədə sübutetmə və istintaq orqanlarının səlahiyyətlərinin sərhədləri barədə ajmedia.news media portalına verdiyi müsahibəni təqdim edirik:

– Avraam müəllim, cinayət prosesində sübutetmə anlayışı nəyə əsaslanır və onun mahiyyəti nədən ibarətdir?

– Sübutetmə cinayət prosesinin əsas mərhələlərindən biridir. Bu, cinayət hadisəsinin bütün halları üzrə həqiqətin müəyyənləşdirilməsi məqsədilə həyata keçirilən hüquqi və prosessual fəaliyyətdir.
Sadə desək, istintaq orqanı və məhkəmə hadisəni yalnız ehtimallara deyil, faktlara, yəni sübutlara əsasən qiymətləndirir. Sübutlar qanuni yolla əldə edilməli, mənbə etibarlı olmalı və məhkəmədə yoxlanılmalıdır. Əks halda, həmin sübutlar hüquqi qüvvəyə malik sayılmır.

– Sübutlar kim tərəfindən və hansı mərhələdə toplanır?

– Sübutların toplanması əsasən istintaq mərhələsində həyata keçirilir. Bu mərhələdə müstəntiq, təhqiqatçı və ya prokuror faktiki halları müəyyən etmək üçün müxtəlif prosessual hərəkətlər aparır: dindirmə, axtarış, götürmə, ekspertiza və s.
Məqsəd — hadisənin bütün tərəflərini obyektiv şəkildə öyrənmək və məhkəməyə tam sübut bazası təqdim etməkdir. Ancaq bu, o demək deyil ki, məhkəmə həmin sübutları avtomatik qəbul edir. Məhkəmə yalnız qanuni və etibarlı sübutları qiymətləndirərək qərar verir.

– Bəs istintaq orqanlarının səlahiyyətləri hansı çərçivədə müəyyən olunur?

– İstintaq orqanlarının səlahiyyətləri Cinayət Prosessual Məcəllə ilə məhdudlaşdırılıb. Onlar yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş hərəkətləri yerinə yetirə bilər.
Məsələn, müstəntiq şübhəli şəxsi dindirmək, ekspertiza təyin etmək, axtarış aparmaq səlahiyyətinə malikdir, lakin məhkəmə funksiyalarını icra edə bilməz.
İstintaq orqanı sübutları toplayır, lakin onların hüquqi qiymətini yalnız məhkəmə verir. Bu, səlahiyyətlər arasında əsas sərhəddir.



– Bəzən ictimaiyyətdə belə fikir formalaşır ki, istintaq orqanları bəzən məhkəmədən əvvəl qərar çıxarır. Bu, qanun baxımından nə dərəcədə doğrudur?

– Təəssüf ki, belə hallar müşahidə olunur. Amma qanuna görə, məhkəmə hökmü olmadan heç kəs təqsirkar hesab edilə bilməz.
İstintaq orqanının vəzifəsi yalnız ittiham irəli sürmək və sübutları təqdim etməkdir. Onun işi “təqsiri sübut etmək” yox, obyektiv faktları toplamaqdır.
Bu prinsip “təqsirsizlik prezumpsiyası” adlanır və həm Azərbaycan Konstitusiyasında, həm də Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasında təsbit olunub.


– Məhkəmənin sübutların qiymətləndirilməsində rolu nədən ibarətdir?

– Məhkəmə sübutların qanuniliyini, etibarlılığını və əlaqəliliyini qiymətləndirir.
Hakim araşdırma zamanı hər iki tərəfin — həm ittiham, həm də müdafiənin təqdim etdiyi dəlilləri dinləyir və yalnız məhkəmədə tədqiq edilmiş sübutlar əsasında hökm çıxarır.
Əgər hər hansı sübut qanunsuz yolla əldə olunubsa (məsələn, işgəncə, təzyiq və ya qeyri-qanuni axtarış nəticəsində), məhkəmə onu etibarsız sayır.



– Bəzən sübutların məhkəmədə qəbul edilməməsi istintaqın zəif aparılması ilə əlaqələndirilir. Bu barədə nə deyə bilərsiniz?

– Bəli, bu, çox vacib məsələdir. Sübutların məhkəmədə etibarsız sayılması, adətən, istintaq zamanı prosessual qaydaların pozulması ilə bağlı olur.
Məsələn, axtarış məhkəmə qərarı olmadan aparılıbsa və ya şahidin ifadəsi təzyiq altında alınıbsa, həmin sübutlar hüquqi qüvvəyə malik olmur.
Bu səbəbdən istintaq orqanlarının əsas vəzifəsi yalnız sübut toplamaq deyil, həm də bunu qanun çərçivəsində etməkdir.


– Sizcə, məhkəmə və istintaq orqanları arasında səlahiyyət bölgüsü balansı ölkəmizdə necə qorunur?

– Ümumilikdə, bu balans qanunvericilikdə düzgün müəyyənləşdirilib.
Problem bəzən praktikada ortaya çıxır – yəni bəzi hallarda istintaq orqanı məhkəmənin səlahiyyətinə müdaxilə edir və ya əksinə, məhkəmə istintaqın funksiyasını öz üzərinə götürür.
Ədalətli proses üçün bu iki orqan arasında müstəqillik və əməkdaşlıq balansı qorunmalıdır. Hər biri öz səlahiyyətləri çərçivəsində fəaliyyət göstərməlidir.


– Sonda bu mövzu ilə bağlı hansı nəticəni vurğulamaq istərdiniz?

– Əsas nəticə budur ki, ədalətli məhkəmə yalnız sübutların obyektiv və qanuni şəkildə toplanması, təqdim olunması və qiymətləndirilməsi ilə mümkündür.
İstintaq orqanı sübutları toplamalı, məhkəmə isə onlara hüquqi qiymət verməlidir.
Bu sərhədlər pozulmadığı halda hüquq sistemi şəffaf, ədalətli və etibarlı şəkildə fəaliyyət göstərir.


– Çox sağ olun, Avraam müəllim.
– Mən təşəkkür edirəm. Bu mövzu cəmiyyət üçün çox vacibdir, çünki hüququn aliliyi məhz ədalətli məhkəmə prosesindən başlayır.

ajmedia.news