Avraam Berman - Ədalətli məhkəmə, yoxsa ədalət mühakiməsinin imitasiya olunması: sərhəd haradan keçir?

Ədalətli məhkəmə nədir – və onu ədalət mühakiməsinin imitasiya olunmasından necə ayırmaq olar? Bu sual bu gün təkcə hüquqşünasları deyil, bütövlükdə cəmiyyəti düşündürür. Məhkəmə sistemi dövlətin aynasıdır və əgər bu güzgüdəki əks təhrif olunubsa, bundan təkcə konkret insan deyil, bütün hüquqi sistem əziyyət çəkir.

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası, Məcəllələr və Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası birmənalı şəkildə məhkəmənin müstəqilliyi, prosesdə tərəflərin bərabərliyi, müdafiə və tərcümə hüququ, təqsirsizlik prezumpsiyası və hakimlərin işi qərəzsiz araşdırmaq öhdəliyini təsbit edir. Bunlar fundamental prinsiplərdir. Amma məhz onlar praktiki müstəvidə ən çox sınağa çəkilir.

Praktiki fəaliyyətimdə dəfələrlə şahid oluram ki, qanunla reallıq arasında uçurum yaranır.

Məhkəmə proseslərində az rast gəlinmir: hakimlərin ittiham mövqeyindən asılılığı, ekspert və tərcüməçilərin formal seçilməsi, prosessual, tərəflərin real arqumentlərini əks etdirməyən şablon qərarlar. Belə “xırda detallar” texniki görünə bilər, amma məhz onlar insanların taleyini müəyyənləşdirir.

Məhkəməyə inamsızlıq dövlətlə vətəndaş arasında sosial müqaviləni sarsıdır. İnsanlar qanuna deyil, prosesin əvvəlcədən müəyyənləşdirildiyinə inanmağa başlayırlar. Bu isə gərginliyi artırır, “qeyri-rəsmi yollar” axtarışına gətirib çıxarır və ölkənin beynəlxalq nüfuzunu zəiflədir.

Ədalətli məhkəmə abstraksiya deyil. Bu, konkret addımlardır: proseslərin şəffaflığının gücləndirilməsi, məhkəmə qərarlarının keyfiyyətinə daha ciddi nəzarət, tərəflərin arqumentlərini nəzərə almayan hakimlərin məsuliyyəti.

Müstəqil məhkəmə hakimiyyət üçün təhlükə deyil, onun sabitliyinin qarantıdır.

Harada ki, məhkəməyə hörmət var, orada dövlətə də hörmət var.

Mən əminəm ki, insanlar məhkəmə zalında məhz qanunun üstünlüyünə inanmaq istəyirlər. Buna görə də hakim hər dəfə vicdanı və qanunla qərar verdikdə, bu, ölkənin gələcəyinə yatırılan bir investisiyadır.

Ədalətli məhkəmə – arzu deyil, zərurətdir. Və cəmiyyət bu zərurətin norma olmasını tələb etməyə haqlıdır.

Avraam Berman

Azərbaycan Vəkillər Kolegiyasının üzvü, vəkil.