Avraam Berman: 15 İyun – Milli Qurtuluş Günü: Hüquqi Dövlətə Doğru Dönüş

15 İyun – Milli Qurtuluş Günü: Hüquqi Dövlətə Doğru Dönüş

Tarixi Kontekst

1991-ci ildə dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra Azərbaycan olduqca qeyri-sabit bir dövrə qədəm qoydu. Bu, təkcə transformasiya və siyasi iddialar dövrü deyildi, həm də aşağıdakı şərtlərlə dərinləşmiş institusional vakuum mərhələsi idi:

•Qarabağ iqtisadi rayonunda davam edən müharibə;

•Sosial-iqtisadi kollaps;

•Mərkəzi hakimiyyətin zəifləməsi;

•Regional silahlı birləşmələrin nəzarətsiz fəaliyyəti;

•Separatizmin güclənməsi və daxili parçalanma təhlükəsi.

Xalqın nicat fiquru: Ümummilli lider Heydər Əliyevin qayıdışı

1993-cü il iyunun 15-də xalqın tələbi ilə Heydər Əliyev Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sədri seçildi.

Bu gün ölkənin xaosdan hüquqi müstəviyə keçid, sabitlik və mərkəzləşmiş hakimiyyət yolunu seçdiyi dönüş nöqtəsi oldu.

Vəkillər Kollegiyasının üzvü, vəkil Avraam Berman Azərbaycan Yəhudi mediasına 15 İyul Milli Qurtuluş Günü ilə bağlı fikirlərini bölüşüb. Daha sonra o, 15 İyun hadisələrinin hüquqi əhəmiyyətindən danışıb:

1. Qanuni dövlət hakimiyyəti institutunun bərpası

Bu tarixədək hakimiyyətin xarakteri parçalayıcı və çox zaman qeyri-legitim idi. 15 iyundan sonra konstitusiya-hüquqi anlamda dövlət hakimiyyəti institutlarının bərpası və gücləndirilməsi prosesi başlandı.

2. Hüquqi dövlətin formalaşması

Bu dövrdən etibarən hüquqi alətlər ölkənin idarə edilməsinin əsas vasitəsinə çevrildi. Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə aşağıdakı fundamental hüquqi sənədlərin hazırlanması və qəbulu prosesinə start verildi:

•Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası (1995-ci il) – ilk dəfə olaraq hakimiyyət bölgüsü, qanunun aliliyi, insan hüquq və azadlıqlarının təminatı prinsipləri aydın şəkildə təsbit edildi;

•Cinayət-prosessual Məcəlləsi (2000-ci il), məhkəmə sistemində islahatlar, yeni instansiyaların – o cümlədən Konstitusiya Məhkəməsi və Məhkəmə-Hüquq Şurasının yaradılması;

•Seçki qanunvericiliyi, siyasi partiyalar, toplaşmaq azadlığı, KİV və digər sahələrdə hüquqi islahatlar.

3. Legitimliyin və beynəlxalq tanınmanın möhkəmləndirilməsi

1993-cü ilin iyun hadisələri Azərbaycanın “baş tutmamış dövlət”ə (failed state) çevrilməsinin qarşısını aldı. Daxili hakimiyyətin sabitləşdirilməsi nəticəsində ölkə:

•Avropa Şurasına daxil ola bildi (2001-ci il);

•İnsan hüquqları sahəsində əsas beynəlxalq müqavilələrə qoşuldu;

•Venesiya Komissiyası, Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi və digər beynəlxalq nəzarət institutları ilə sistemli hüquqi dialoqa başladı.

Uzunmüddətli hüquqi nəticələr

1. Dövlətin hüquqi kimliyinin formalaşması

Azərbaycan bundan sonra öz dövlətçiliyini inqilabi və ya hərbi prinsiplər üzərində deyil, konstitusiya, qanunlar və beynəlxalq müqavilələr əsasında qurmağa başladı – həm faktiki, həm də formal mənada.

2. İnsan hüquqlarının müdafiə sisteminin islahatına başlanması

Hakimiyyətin sabitləşməsi ilə cəza ədaləti, penitensiar sistem, vəkilliyin təminatları sahəsində islahatlara zəmin yarandı. Bu da 2002-ci ildən Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin yurisdiksiyasının tanınması və İnsan Hüquqları üzrə Avropa Konvensiyasının milli hüquqa inteqrasiyası ilə nəticələndi.

3. Qanunun aliliyinin institusional təsbit edilməsi

15 iyun hadisələri legitimliyin zor və anarxiya yox, hüquq vasitəsilə bərpa edilməli olduğunu göstərdi. Bu prinsip hüquqi sabitlik, məhkəmə qərarlarının icrasının məcburiliyi, özəl mülkiyyətin toxunulmazlığı və digər fundamental hüquqi dəyərlərin təsbiti üçün əsas oldu.

Nəticə etibarı ilə:

15 iyun – Azərbaycanın tarixində yalnız dönüş nöqtəsi deyil, həm də hüquqi dövlətin formalaşmasının başlanğıcıdır. Əgər bu günədək dövlətçilik müvəqqəti razılaşmalara, güc balansına və elit qarşıdurmasına əsaslanırdısa, bu tarixdən sonra institusional hüquqi memarlığın qurulması mərhələsi başlandı.

Bu gün xalqın xaos və qiyam yox, qanunun, sabitliyin və hüquqi inkişafın yolunu seçmək bacarığının simvoludur.

ajmedia